Đơn vị thống kê và phân tích số liệu hàng đầu trên thế giới Statsbomb vừa có một sự thay đổi cực kì đáng chú ý ở một trong những sản phẩm được phổ biến rộng rãi nhất của họ là radar đánh giá cầu thủ theo từng vị trí trên sân.
Cụ thể, ngoài việc thay đổi các chỉ số cơ bản như tỉ lệ kiểm soát bóng bằng chỉ số họ tự phát triển và đặt tên là on-ball value (đánh giá sự thay đổi ở khả năng ghi bàn của một đội bóng bởi bất kì hành động nào liên quan đến quả bóng của một cầu thủ), thì ở riêng radar dành cho các trung vệ, có một sự thay đổi cực kì giá trị khác là chỉ số “Being pressed change in pass%”. Hiểu đơn giản, chỉ số này là hiệu số tỉ lệ chuyền bóng chính xác một cầu thủ với tỉ lệ chuyền bóng chính xác khi bị gây áp lực của cầu thủ đó. Ví dụ như, tỉ lệ chuyền bóng chính xác trung bình của trung vệ William Sabiba của Arsenal mùa giải này là 94%, còn tỉ lệ chuyền bóng chính xác trước áp lực của Saliba là 92%, thì chỉ số “being pressed change in pass%” của trung vệ này là 2% - con số đưa Saliba xếp ở phân vị 97/100 ở chỉ số này xét riêng với các trung vệ.
Sự thay đổi này được Statsbomb giải thích trong bài viết của họ: “kiểm soát bóng trước áp lực và chuyền bóng xuyên qua tuyến gây áp lực của đối phương có thể xem là những yếu tố quan trọng với một trung vệ hiện đại. Việc đưa chỉ số “sự thay đổi của tỉ lệ chuyền bóng khi bị gây áp lực” là điều hoàn toàn hợp lý trong cách chúng tôi đánh giá khả năng của các trung vệ.
Khả năng triển khai bóng của các trung vệ - những người bên cạnh thủ môn - là nhân tố đầu tiên trong một tình huống kiểm soát bóng của bất kì đội bóng nào ngày càng được phát triển mạnh mẽ hơn trên bình diện thế giới. Không phải ngẫu nhiên mà Pep Guardiola lại nhận định Brighton là CLB có khả năng triển khai bóng từ tuyến dưới xuất sắc nhất ở thời điểm này.
“Họ là bậc thầy trong việc đưa quả bóng cho cầu thủ trống trải, nhưng quan trọng là thời điểm đưa bóng đến chân cầu thủ ấy.”
Hình ảnh Levi Colwill dẫm chân lên quả bóng khi chưa bị đối thủ gây áp lực, vê quả bóng bằng gầm tiến lên phía trước một cách chậm rãi mời đối thủ gây áp lực hẳn là đã quá quen thuộc cả khi cầu thủ ngày khoác áo Brighton lẫn trong màu áo ĐT U21 Anh. Mục đích của họ là gì?
Khi một trung vệ đưa quả bóng đi ở thời điểm đối thủ không gây ra bất cứ áp lực nào, hay nói cách khác là đối thủ đang thoải mái thiết lập cấu trúc phòng ngự của mình để kiểm soát các lựa chọn đường chuyền, thì giá trị của các đường chuyền ấy không những không mang nhiều giá trị, mà còn có thể khiến đội kiểm soát bóng rơi vào tình huống bị đối thủ gây áp lực ở một khu vực mà họ không có lợi thế. Đó là thời điểm đội không có bóng mới là người chủ động hơn trong cuộc chơi. Ví dụ thế này, một trung vệ muốn thực hiện đường chuyền xuyên tuyến vốn dĩ luôn là lựa chọn có giá trị rất cao; song, ở thời điểm đối thủ đã ổn định được cự ly đội hình, dù đường chuyền của họ có chính xác, thì khả năng cầu thủ nhận bóng có thể xử lý gọn gàng đường chuyền ấy chắc chắn sẽ không cao.
Một khi đội phòng ngự quyết định gây áp lực lên quả bóng, trong yêu cầu đồng bộ của cả 10 cá nhân trên sân, họ chắc chắn sẽ để lộ ra những khoảng trống sau lưng những bước chạy lên phía trước của mình - thời điểm thích hợp để đưa quả bóng rời khỏi chân.
Trong serie All of Nothing của CLB Manchester City, Pep Guardiola từng có một phần trao đổi đầy giá trị kiến thức với các cầu thủ giữa 2 hiệp đấu, nguyên văn tiếng Anh là:
“You pass the ball because they jump. When they jump, the space is there.
They don’t jump, you are alone. Turn, go, commit, commit.
They don’t commit, why you have to commit?”
“Các bạn chuyền quả bóng vì họ gây áp lực, khi ấy, khoảng trống ở sau lưng họ.
Họ không gây áp lực, các bạn có khoảng trống, hãy dẫn bóng lên, và tìm khoảng trống.
Họ không vội, tại sao các bạn phải vội?”
Câu chuyện ra quyết định cá nhân của một trung vệ nhưng lại mang tính tổng thể cao trong cách một đội bóng muốn tìm ra khoảng trống giữa các tuyến phòng ngự đối phương và phát triển bóng lên phía trước. Kiến thức bóng đá và sự huấn luyện đóng một vai trò quan trọng trong quyết định khi nào chuyền quả bóng đi của một cầu thủ nói chung và một trung vệ nói riêng. Kiến thức bóng đá giúp họ hiểu được bối cảnh rộng hơn của cả tình huống, đâu là khoảng trống có thể đưa bóng tới, đâu là khu vực đội đang có lợi thế về quân số, hay thậm chí việc hiểu được họ sẽ không phải người trực tiếp chuyền quả bóng cho cầu thủ trống trải, mà cần qua một cầu nối để tạo nên tình huống chơi bóng với người thứ 3. Sự huấn luyện và kĩ năng giúp họ có được độ tự tin nhất định với quả bóng trong chân, biết được đâu là khoảng cách hợp lý để tiến gần đến đối thủ, và biết được những phương án xử lý khác khi đối thủ gây áp lực theo những hướng khác nhau. Câu chuyện không chỉ là những đường chuyền, mà còn liên quan đến hướng chuyền bóng, lực của đường chuyền và thậm chí là lựa chọn đi bóng lên phía trước trong một bối cảnh gây áp lực cụ thể từ đối phương.
Một trong những có lẽ là điển hình nhất trong sự cải thiện ở việc triển khai bóng của một trung vệ chắc chắn phải là Ruben Dias của Manchester City. Nếu theo dõi các video hậu trường của đội bóng này, hẳn sẽ có đôi lần bạn bắt gặp việc các cầu thủ City luôn xếp Dias vào nhóm những người có kĩ thuật cá nhân thuộc dạng trung bình. Song, cách Dias kiểm soát bóng lại cho thấy được giá trị của sự huấn luyện và kiến thức bóng đá của cầu thủ này. Chậm rãi khi không có áp lực, quan sát các lựa chọn chuyền bóng và ra quyết định ở điểm hợp lý.
Khi kiến thức bóng đá và việc huấn luyện được song hành, yếu tố cuối cùng mà các trung vệ luôn cần là việc họ có dám chơi (courage) với những quyết định lựa chọn ấy hay không. Dám chơi một cách có cơ sở, và dám chơi với triết lý bóng đá của HLV, dám chơi và dám mắc sai lầm.
Đây cũng là câu chuyện bản thân mình tương đối thắc mắc và đặt ra sự so sánh giữa bóng đá châu Âu và bóng đá Việt Nam. Một trong những khác biệt rất lớn ở bóng đá Việt Nam mà bạn có thể bắt gặp mỗi tuần là việc các trung vệ luôn đưa quả bóng đi một cách có phần vội vàng, và tương đối thoải mái với điều đó, dù là một đường chuyền dài hay một đường chuyền bóng ngắn. Chỗ này không dám nói chi tiết, và hy vọng dần dần sẽ được thay đổi, khi kĩ thuật cá nhân, kiến thức bóng đá, sự huấn luyện, và việc dám chơi tiếp tục được cải thiện.